1812 жылғы Отан соғысында тарихта аты қалған қазақ батырлары кімдер еді және неге олардың есімдері ұмыт болды?

1812 жылғы соғыс көбіне орыс ұлтының тарихының бөлігі ретінде қабылданады. Алайда қазақтардың осы оқиғаларға қатысуы ұзақ уақыт бойы тасада қалып келді. Архивтер, фольклор және қазіргі зерттеулер дала батырлары мен жігіттерінің Наполеон армиясына қарсы күреске қосқан үлесін қайта жаңғыртуға мүмкіндік береді, деп хабарлайды Caravan.kz медиа порталы Check-point.kz сайтына сілтеме жасап.

Батырлар. Есімдер тізімі

Басылым мәліметінше, марапаттау қағаздарында мен рапорттарда кіші жүзден және басқа да рулардан шыққан санаулы ғана қазақтардың есімдері сақталған. Солардың ішінде – Яков (Жақып) Беляков, шоқындырылған қазақ, 3-ші Орынбор казак полкінің майоры. Ол 1812 жылғы шайқастарда ерлік көрсетіп, Кутузовтың өз қолынан марапат алған және әскермен бірге Парижге дейін барған. Николай (Қазыбай) Черныш төрт казак полкін басқарған, Париж түбінде қаза тапқан, оған Святой Анна мен Святой Георгий ордендері берілген. Аким Булатов Бородино шайқасына, Мәскеуді қорғауға қатысып, Наполеонның ескі гвардиясына қарсы шабуылда ерлікпен қаза тапты.

Марапат иелері қатарында сондай-ақ:

  • Майлыбайұлы – 1-ші тептяр полкінің жауынгері, Бородино түбіндегі шайқастағы ерлігі үшін күміс медаль алған;
  • Қарынбай Зындағұлұлы – сол полктің сарбазы, ерлігі үшін көгілдір лентаға тағылған медаль алған;
  • Мұрат Құлшоранұлы – хорунжий, 1812 жылғы 27 шілдедегі атты әскер қақтығыстарында көзге түскен;
  • Еріс Азаматұлы – хорунжий, Платов кавалериясының жазғы рейдтеріне қатысқан;
  • Боранбай Шашубайұлы – Рамоново ауылы түбіндегі ұрыста ерлік көрсеткен жігіт;
  • Ықсан Аубәкірұлы – есаул, осы шайқаста аты шыққан;
  • Сәгит Хамитұлы – есаул, Вязьма түбіндегі ерлігі үшін Святой Анна орденінің III дәрежесімен марапатталған;
  • Нарынбай Жанжігітұлы – жауынгер әрі суырыпсалма ақын, Святой Георгий орденінің кавалері, Парижге дейін барған;
  • Әмен Байбатырұлы – батыр, күміс медаль иегері, шетел жорығына қатысқан.

Автордың айтуынша, бұл тек қаһармандық тарихтың бір бөлшегі ғана. Қазақ жауынгерлерінің көпшілігі ресми құжаттарда аты-жөнсіз қалып қойған.

Қатысу ауқымы

XIX ғасырдың архивтік материалдары Урал мен Орынбордағы 30 казак және тептяр полкінің соғысқа қатысқанын растайды, олардың елеулі бөлігін Кіші жүз қазақтары құраған. Әскери ведомство деректеріне сәйкес, олардың қатарында кем дегенде 3–5 мың адам болған. Ал қазіргі зерттеушілер, соның ішінде М. Сарғалиев пен e-history.kz порталы жалпы саны 5–7 мың деп бағалайды. Олар негізінен еріктілер мен жалдамалы салт аттылар еді, қатарында башқұрттар, татарлар, тептярлар сияқты басқа да халықтармен бірге көпұлтты кавалерия құрамында шайқасты.

Неге ұмыт қалды?

Check-point.kz атап өткендей, себеп бірнешеу еді. Ол замандағы әскери құжаттарда сарбаздардың ұлты көрсетілмейтін, сондықтан қазақтарды «казак» немесе «тептяр» деп жазған. Сонымен қатар есімдер жиі орысшаға бейімделді: Жақып – Яковқа, Қазыбай – Николайға айналды. Бұл олардың этникалық болмысын көмескілеп жіберді. Кеңестік тарихнама жеңісті «орыс халқының» жетістігі ретінде көрсетіп, дала халықтарының үлесін көлеңкеде қалдырды. Ал Ұлы Отан соғысы батырларындай мемориалданбауы олардың есімдерін түпкілікті ұмыт қалдырды.

Тарихи маңызы

Авторлар атап өткендей, қазақтардың 1812 жылғы соғысқа қатысуы империялық интеграцияның көрінісі болды. Жүздік элиталар мен дала жігіттері Ресейдің әскери жүйесіне кірігіп, өз жауынгерлік рухын сақтап қалды. Бородинодан Парижге дейінгі жол халықтар арасындағы әскери бауырластықтың алғашқы үлгісі болды. Сонымен бірге бұл дәстүр кейінгі ұрпаққа мұра болып, олардың ұрпақтары Бірінші дүниежүзілік соғысқа дейін Ресей армиясында қызметін жалғастырды.

Қорытынды

Бұл тарихи парақ – ортақ еуразиялық жадтың маңызды бөлігі. Ал тарихшылар үшін ол Парижге дейін жеткен дала батырларының жаңа есімдері мен тағдырларын іздеуге ынталандырады.