Қазір халық баспана сатып алғысы келсе де, сатқысы келсе де, жалға алатын болса да риэлтордың ақылы қызметіне жүгінеді.
Себебі басқа жолы жоқ, тұрғын үй нарығына қатысты барлық желілерді "ауадан ақша жасайтын" осы делдалдар жайлап алған.
Иә, бұл мәселені талай мәрте сөз еттік. Қоғамның шағымы көбейгеніне қарамастан, сала бақылауда болмады. Себебі реттейтін арнаулы заң жетіспейді. Риэлторлардың өзі би, өзі қожа. Елде қанша риэлтор бары жөнінде де нақты ақпарат кездестірмейсіз.
Ұлттық экономика министрлігінің былтырғы тұспалды дерегіне сәйкес, делдалдық қызмет көрсететін заңды тұлғалар саны – 1 157, дара кәсіпкерлер саны – 1 636. Ал Ұлттық статистика бюросының мәліметіне қарағанда "баспананы және басқа жылжымайтын мүлікті сату-сатып алу және жалға беру кезіндегі делдалдық қызметтер" бойынша жалпы 4 875 кәсіпкерлік субъекті тіркелген. Бұл ресми және нақты емес нарық арасындағы алшақтықты көрсетеді.
Бірақ сарапшылар Қазақстанда ресми тіркелген 2 мың риэлтор болғанымен, шын мәнінде бейресми жұмыс істеп жатқан 30 мыңға жуық агенттік барын алға тартады. Демек, соның бәрі мемлекетке салық төлемей еркін қызмет етуде. Ебін тапқандар алаяқтық жолдарға баратыны жасырын емес. Қаржы мониторингі агенттігі салада жасырын ақша жылыстату әрекеттері болуы мүмкін екенін жоққа шығармаған.
Бұл мәселе осыған дейін де мінберден талай айтылды. Алайда аяқсыз қалған. Абырой болғанда, биыл үкімет осы саладағы "көлеңкелі" нарықты жою жайын қарастырып жатыр. Бұның басы-қасында жүрген Мәжіліс депутаты Олжас Құспековтен мән-жайды сұрап көрдік.
– Жалпы, риелторларға қатысты заң жобасы Парламентте бірнеше рет көтерілді. Қазір Үкімет өзін-өзі реттеуді енгізуді қолдады. Риелторлық қызмет енді міндетті түрде өздігінен реттелетін болады және барлық мамандар бірыңғай ережелер мен стандарттарға сәйкес жұмыс істейді. Барлық тараптар бірауыздан реттеу қажет деген пікірге келді, – дейді.
Салада жұрттың қалтасын тағы бір схема бар. Мәселен, риэлтор өз қызметіне жүгінушіге міндетті түрде келісімшарт ұсынады. Тұтынушы мәтінді толық оқымауы мүмкін немесе кейбір талапқа қатысты тұстары көзіне аса түспейді. Қызықтың бәрі келісімшартқа қол қойған соң басталады. Клиент риэлтор қызметінен айныса, аяқ асты келісімшартта көрсетілген айыппұлдарды төлеуге міндеттеледі. Оны арбитраж соттар арқылы іске асырады. Қазір жауаптылар бұл мәселені де қарастырып жатыр екен.
– Көптеген риелторлар ресми тіркелмей, клиентпен келісімшарттарды дұрыс жасамайды немесе өз міндеттемесін орындамайды. Клиенттердің алдындағы жауапкершілік төмен. Әзірленіп жатқан заң жобасы аясында біз барлық проблемалық мәселелерді қамтуды жоспарлап отырмыз. Қауіпсіздік қағидаттарына негізделген әділ және сапалы реттеуді құра алатынымызға сенімдімін, – дейді Олжас Құспеков.
Егер бұл сала заңмен реттелсе, тұрғын үй нарығындағы алып-сату, жалға берудегі көп кемшілік шешілер еді. Заң жобасын әзірлеу қалай іске асатынын алдағы уақытта бақылайтын боламыз.
