Санаулы күннен соң Қылмыстық кодекске «Сталкинг» бойынша жаңа бап күшіне енеді .
Бұған сәйкес, енді өзге адамды аңдып, әлеуметтік желі арқылы қорқытып-үркіткендер қылмыстық жауапкершілікке тартылады. Мемлекеттік органдарға жүгініп, психологиялық қысым көрсеткендер де жазасыз қалмайды. Cталкер деген кім, оның құрбанына айналмас үшін не істеу қажет?
Бастапқыда «сталк» сөзі ағылшын тілді ортада тек аңшылыққа қатысты, аңның ізіне түсіп, қармаққа ілуде кеңінен қолданылатын. Бірақ 1989 жылдан бастап бұл сөз өзгеше сипат алды. Дәл сол жылы американдық актриса Ребекка Шеффер өзін 3 жыл қатарынан аңдыған жанкүйерінің қолынан қаза тауып, қайғылы жағдай бұқаралық ақпарат құралдары арқылы үлкен резонансқа ілікті. Содан бері Калифорния билігі, артынша күллі АҚШ, әлем елдері өзгені аңдып, психологиялық қысым көрсету фактісін «сталкинг» терминімен сипаттауға көшті.
Назым Кенжебай, тілші:
- Нәтижесінде 1994 жылы АҚШ алғашқы болып сталкинг құрбандарын қорғауға қатысты заң қабылдады. Ресми дерекке сүйенсек, жыл сайын Ұлыбританияда әрбір 30-шы адам, ал Америкада жылына 6 миллионнан астам адам сталкингке ұшырайды. Біздің елде де біреудің жеке шекарасына қол сұғып, қыр соңына түсу соңғы кезде көбеймесе кемімей отыр. Жәбірленушілердің басым көпшілігін қыз-келіншектер құрайды. Олардың қатарында тағдыр тәлкегіне ұшыраған біздің кейіпкеріміз де бар.
Жәбірленуші:
«Ол мені балаларымның көзінше ұратын. Таңға дейін көз ілмейтінбіз. Кейін мен ажырасуға арыз бердім. Адвокатты жалдадым. Мұны естіген күйеуім үйге келіп, есікті сындырды. Сөйтіп, сол әрекеті үшін 10 тәулікке қамауға алынды. Бірақ мұнымен ол тоқтамады. Мессенджер арқылы қайта-қайта жазып, мені қорқытуға көшті. Мен далаға шығуға қатты қорқып қалдым. Дұрыстап жұмыс та істей алмадым».
Бұдан соң жәбірленуші арыз жазып, бұрынғы күйеуі тағы да 10 тәулікке қамауға алынған. Артынша 1 жыл бойы оған жәбірленушімен байланыс орнатуға заң жүзінде тыйым салынды.
Жәбірленуші:
«Бұған дейін ол менің үлкен қызымды да ұрған. Қызым оның үстінен арыз жазды. Бірақ мен соған қарамастан оны кешіріп келдім. Десе де, ол ажырасқысы келмеді. Полиция департаментіне, емхана мамандарына бәріне «баланы дұрыс қарамайды» деп шағым түсіріп, біздің үйге бірнеше рет қамқоршылық қызметінің мамандары келіп тексерді. Бәрі дұрыс екеніне көздерін жеткізді».
Анна Рыль, «Қорғау» кризистік орталығының меңгерушісі:
«Сталкингтің мақсаты — әйелге қамқорлық танытып, онымен татуласу емес, керісінше кек алу. Өйткені күткен үміті ақталмай, соған кек сақтап, кеудесін өкпе-реніш кернеген адам ғана мұндай әрекетке барады. Мұндай кезде сталкер әйелдің сезіміне, оның құқығына мән бермейді. Сталкер деген тек біреуді аңдып, әлеуметтік желі арқылы қорқытып қана қоймайды, ол әлгі адамның үстіне әр түрлі мемлекеттік мекемелер арқылы үздіксіз шағым түсіреді».
Мәселен, жұмысына кеткен уақытта «бұл әйел баласын үйде жалғыз қалдырып кетті»,- деп полиция қызметкерлеріне хабарласып не болмаса «қызметін немқұрайлы жасайды» деп жұмысына, «балаға немқұрайлы қарайды» деп учаскелік дәрігерге жалған ақпараттар беруі ықтимал.
Анна Рыль, «Қорғау» кризистік орталығының меңгерушісі:
- «Сталкингтің соңы қайғылы жағдаймен аяқталуы мүмкін. Бұған Екібастұздағы әйелді пышақтап өлтіру оқиғасы және басқа қалаларда болып жатқан ұқсас жағдайлар мысал бола алады. Мұндай оқиғалардың көбінде сталкер әйелін аңдып келіп, арадағы кикілжіңді шешуге тырысады. Бірақ, соңы осындай әрекеттерге ұласады».
Психологтың айтуынша, сталкерлер әдетте біреудің өміріне бақылауды толықтай өз қолына алып, құрбанын бағынышты ету үшін осындай құйтырқы қадамдарға барады. Өзінде барды біреу тартып алғандай күй кешкен ер адамдар, ажырасқан соң бұрынғы әйелін жазым етуі соның бір дәлелі. Бас прокуратураның Құқықтық статистика және арнайы есепке алу жөніндегі комитетінің дерегіне сәйкес, жыл басынан бері әйелдерге қатысты 80-нен астам өлім мен 160-қа жуық өз-өзіне қол жұмсауға дейін жеткізу фактісі тіркелген.
2025 Ж. ҚАҢТАР-ШІЛДЕ АРАЛЫҒЫ
83 – ӘЙЕЛДЕР ӨЛІМІ
159 – ӘЙЕЛДЕРДІ ӨЗ-ӨЗІНЕ ҚОЛ ЖҰМСАУҒА ДЕЙІН ЖЕТКІЗУ ФАКТІСІ
Яна Чигарькова, психолог:
«Мұндай адамдар қызбен сөйлесіп бастағанда бірінші кездесуде-ақ қас-қағым сәтте болашаққа жоспар құрып тастайды. Уақыт өте сіз ол адамға «мына күні бос емеспін, кездесе алмаймыз» деген сынды шектеу қойғанда, ол тыңдамай, күтпеген сәтте сол жерден табылуы мүмкін немесе әлі танысып үлгермеген сіздің досыңызбен, туысыңызбен хабарласып, мән жайды біліп алуы ықтимал. Бұл сталкерлік әрекеттің бірінші белгісі».
Олай болса, сталкермен бетпе-бет келгенде не істеу керек?
Яна Чигарькова, психолог:
«Мұндай кезде бірден бұғат қою қажет. Сізге бейәдеп сөздер жазып, қорқытса, чатты скриндап, құқық қорғау органдарына хабарлаған жөн».
Талғат Жұманов, ҚР ІІМ Заң мен норма шығармашылықты үйлестіру департаментінің аға инспекторы:
«Арызданушы өзі арызбен полицияға келуі керек. Сол уақытта олар документерін алып кетуі керек. Қандай социальный сетте немесе қай себеппен қалай аңдыды. Правовой жағын қараймыз. Іс қозғалғаннан кейін сосын шешім қабылдаймыз».
16 шілде күні президент Қылмыстық кодекске «Сталкинг» бойынша енген 115-1 жаңа бабына қол қойды. Бұған сәйкес, енді біреуді заңсыз аңду фактісі бойынша 800 мың теңгеге жуық айыппұл төлеу не 200 сағатқа дейін қоғамдық жұмыстарға тарту не болмаса 50 тәулікке дейін қамауға алу жазасы көзделген. Ал егер аңдудың соңы күш көрсету, қорқыту, бопсалауға ұласса, кінәлі адам Қылмыстық кодекстің өзге де баптары бойынша жауапкершілікке тартылады. Аталған жағдай сізге таңсық боп көрінбесе, сталкингтің әрекеттің куәсі болсаңыз, бірден құқық қорғау органдарына жүгініңіз.
Назым Кенжебай, Абдулхамит Бөлекбаев, Асхат Қарақойшиев
