30 жылдық қарқынды өсуден кейін Қытай экономикасы баяулап, нарық тығырыққа тірелді. Салдарынан бағалар арзандап жатыр. Қазақстан үшін жеңілдік пе, әлде қауіпті ме?
Ұлттық банк кезекті ақша-несие саясаты бойынша отырыс өткізіп, күткендегідей базалық мөлшерлемені 16,5% деңгейінде қалдырды. Бұның несі жақсы? Сарапшылардың болжауынша, жағдай бұдан да қиын болуы мүмкін еді. Caravan.kz медиа порталы жалғастырады.
Қаржы мамандары инфляциялық жағдай әлі де нашарлап жатқанын алға тартады. Жоғары мөлшерлемеге қарамастан, биыл есептік инфляция жылдық 11% деңгейіне жетіп отыр. Мұндай жағдайда Ұлттық банк мөлшерлемені көтеруі мүмкін еді, алайда әзірге тек болжамды нашарлатумен шектелді. Енді инфляция 5,5–7,5% мақсатты дәлізіне тек 2027 жылы оралады деп отыр. 2025 жылы инфляция 10,5–12,5%, ал 2026 жылы 9,5–11,5% болады деп болжануда.
Ресейдің Орталық банкі де отырыс өткізіп, негізгі мөлшерлемесін 21%-дан 20%-ға түсірді. Себебі инфляция баяулауда. Бірақ олар да айтарлықтай оптимизм танытып отырған жоқ.
Қызығы, инфляция деңгейі бізбен шамалас болса да, Ресейдегі мөлшерлеме біздікінен әлдеқайда жоғары болып тұр. Оның үстіне, рубль нығайып жатыр (долларға шаққанда шамамен 80+), ал теңге керісінше әлсіреп, қазір шамамен 510 теңге болып тұр.
«Бұл нені білдіреді? Біз алдымен рубльді 6,46 теңгеге сатып аламыз, яғни, рубль қымбат, оған қоса Ресейдегі 10% инфляция қосылады, ал біз оны импорттаймыз», — дейді сарапшы Алмас Чукин.
Тағы бір жағымды жаңалық. Қазақстан экономикасының 2025 жылға арналған өсім болжамы қайта есептеліп, жоғары жаққа түзетілді. Енді 6% өсім күтіледі. Еңбек өнімділігі артып келеді. Бірақ бұл «жетістіктің» кері жағы бар. Ол негізінен мемлекеттік инвестициялардың есебінен қамтамасыз етілуде, ал жеке сектордың үлесі аз. Мұндай жағдайда инфляцияны қоздыратын әсер айқын: мемлекет мектептер салып, әскери қызметкерлердің жалақысын көтерсе, бұл қосымша сұраныс туғызады, бірақ тауар мен қызмет саны көбеймейді. Ал жеке бизнестің дамуына арзан несиелер керек, ал инфляция жоғары болғанда мұндай несиелер болмайды да, бола да алмайды. Ақырында, мемлекет рөлі күшейіп, жеке сектор баяу дамуын жалғастырады. Бұл бір тұйық шеңбер болып тұр.
Егер соңғы жылдардағы ресми инфляция деңгейлерін қоссақ — 10%, 20%, 10%, 8% шамамен 50% шығады. Бірақ инфляцияны жай қоса салуға болмайды. Егер тауар 100 теңге тұрса, оған 8% қосылса — 108 теңге болады, ал келесі 20% өсім осы 108 теңгеден есептеледі, осылайша жинақталған инфляция өте жоғары болып шықты. Нәтижесінде халықтың нақты табыстары айтарлықтай азайды, ал бизнестің даму мүмкіндігі күрт төмендеді.
«Жаңа құбылыс»
Қытайда керісінше жағдай қалыптасты. Ол жақта баға төмендеуіне қарсы күрес жүріп жатыр. Мұнда екі үрдіс қатар келді: 30 жылдық қарқынды өсуден кейін экономиканың баяулауы және сыртқы қысым. АҚШ-пен тарифтік соғыстар мен өзара санкциялар. Экспорт баяулады, қытай өндірушілері арасындағы бәсеке шектен шығып кетті. Тіпті жаңа термин пайда болды “инволюция” (эволюцияға қарсы ұғым). Мағынасы компаниялар артық өндірістік қуатқа ие, ал нарық тарылып жатыр. Соның салдарынан баға бойынша бәсеке енді қалыпты деңгейден шығып, қарсыласты қандай да бір жолмен, тіпті шығынға батып болса да, нарықтан ығыстыруға айналған. Яғни, өз-өзінің шығынын елемей, бағаларды өте қатты түсіру арқылы сату.
«Жақында мен бір қытайлық кәсіпкермен сөйлестім. Ол маған 100–200 электробус сатып алуды ұсынды. Мен: «Не үшін осыншама алуым керек?» деп сұрадым. Ол: «Клиент тап, егер ол бір-екі жылда ақшасын төлеймін десе, біз тіпті тегін беруге дайынбыз. Зауыттар тоқтап қалмауы керек, қоймалардың бәрі дайын өнімге толып тұр. Біз үшін өнімді “сатылмаған” санатынан “сатылған” санатына өткізу маңызды, ал ақшаны кейін алсақ та болады», — деп жазды экономист.
Осы жағдайдан кейін Қытайдың автокөлік өндірушілер қауымдастығы баға соғыстарын тоқтатуға шақырды. Себеп BYD компаниясының мамыр айында кейбір модельдердің бағасын маусым айының соңына дейін 34%-ға күрт төмендетуі. Ең арзан модель қазір $7,800 тұрады, бұл өздік құнынан да арзан. Басқа компаниялар да осыған жауап ретінде бағаларын түсірді, бірақ бұл сала дамуына және кепілдік міндеттемелерін орындауға қауіп төндіруі мүмкін.
Қытайда бәсеке бұрыннан өте жоғары еді, қазір ол тіпті шектен шығып, “ережесіз жекпе-жекке” айналды. АҚШ-қа экспорттың үлкен көлемі тоқтап қалды, зауыттар қоймаға жұмыс істеп жатыр, жаңа нарық үшін күресу қажет.
Ал бізде, керісінше, автонарық өсіп, баға төмендеп жатыр. Яғни, Қытай экономикасының есебінен біз өзіміздегі инфляцияны аздап жеңілдетіп отырмыз.