Қазақстандағы айырбастау пункттері ресейлік рубльдің шамадан тыс жиналуымен бетпе-бет келіп отыр. Ұлттық банктің деректеріне сүйенсек, шілде айында қолма-қол рубльді сату -53,2 млрд теңгені көрсеткен, бұл шамамен 100 миллион АҚШ долларына тең. Яғни, халық айырбастау орындарына бұрынғыдан әлдеқайда көп рубль өткізген, деп хабарлайды Egemen.kz.

Мұндай жағдай қолма-қол валюта нарығында қатарынан сегізінші ай тіркеліп отыр және жаңа антирекорд ретінде бағалануда. Тағы бір ерекшелігі – осы кезеңде ресей рублі теңгеге шаққанда тұрақты түрде нығайып келеді. Мысалы, шілдеде рубльдің орташа бағамы 6,71 теңге болып, маусым айындағы 6,54 теңгеден жоғарылаған. Ал АҚШ долларын сату көлемі 120,8 млрд теңгеге жетіп, маусыммен салыстырғанда 10%-ға өсті.

Сарапшылар бұл жағдайды бірнеше фактормен байланыстырады: Қазақстан мен Ресей арасындағы туристік ағынның азаюы, ақша аударымдарының құрылымы мен көлеміндегі өзгерістер, сондай-ақ рубльдің халықаралық төлемдерде қолданылуына енгізілген шектеулер. Осы жайттар қолма-қол рубльге деген сұраныс пен ұсыныстың теңсіздігіне әкеліп отыр.

Алайда, бүгінде сарапшылардың назары рубльге ауысты: оның теңгеге қатысты бағамының не себептен жоғары болғаны біраз адамға жұмбақ. Долларлық гегемония аясында бізде рубльге деген қызығушылық бір рет қана байқалған шығар. 2014 жылдың соңында рубльдің теңгеге бағамы шамамен 40% -ға төмендеген кезде ресей валютасына деген сұраныс ерекше өсті.

Ұлттық банктің шілдеде айырбастау пункттері маусым айында 40,5 млрд-тан кейін 53,2 млрд теңгеге (нетто операциялар) рубль қабылдағаны туралы мәлімдемелері аясында желіде рубльдің нарықтағы дүрбелең ұсынысы туралы тақырыптар әлеуметтің желіні қыдырып, негізсіз пікірлерді жан-жаққа таратып жатыр.

Еске салсақ:

  • 2007-2008 жылдар: АҚШ-тағы ипотекалық дағдарыс. Ол жаһандық қаржылық күйзеліске айналды, бірақ долларға деген сұраныс бүкіл әлемде өсе түсті.

  • 2018 жыл: Трамптың бірінші тарифтік соғысы кезінде доллар аномальді болды: ол құбылмалылықтың өсуі кезінде құлдырады, бұл оның резервтік валюта ретіндегі сенімділігіне алаңдаушылық тудырып, сонымен бірге халықтың оны сатып алуының өсуіне алып келді.

  • 2022 жылы Украинадағы әскери қимылдар мен әлемдік нарықтағы турбуленттік жағдайында теңге 7% -ға жуық әлсіреп, бағамды ұстап тұру үшін Ұлттық банк жүздеген миллион долларға интервенция жасауға мәжбүр болды. Девальвациядан қорқып, азаматтар тағы да доллар сатып алуға ұмтылды, Ұлттық банк теңгелік депозиттердің сақталуы үшін арнайы сыйлықақы енгізуге мәжбүр болды.

Сарапшының пікірінше, рубль доллар арқылы сатылады. RUB/KZT тікелей жұбы жоқ және бағам автоматты түрде долларлық өтімділікке тәуелді. Миллиардтаған долларға тауарлардың ағыны солтүстік шекара арқылы өтеді, бұл рубльге деген тұрақты қажеттілікті тудырады. Нәтижесінде Қазақстанда рубль күшті болғандықтан емес, нарық бұрмаланғандықтан қымбат.

«Бұл ретте доллар абсолютті көшбасшы болып қала береді. Ол жинақ ақшаның эталоны да, ресми экономика мен сұр айналым арасындағы байланыстырушы буын да, соңғы инстанцияның қаржылық дәлелі», дейді сарапшы.

Еуроға деген сұраныс та өсіп келеді — шілде айында таза сату бір ай бұрынғы 1,1 миллиард теңгеге қарағанда 5,7 миллиард теңгеге жетті.

Шурмановтың айтуынша, еуро «тыныш айлақ» және Еуропадағы шығыстар үшін ыңғайлы құрал ретінде қабылданады.

Айта кету керек, кейбір экономистер рубльмен сатып алу қарқыны — ішкі нарық үшін әрдайым жақсы емес деп есептейді.

Экономика ғылымдарының кандидаты, Жұбанов атындағы Ақтөбе университетінің оқытушысы Аслан Нұрмановтың айтуынша, теңге мен рубль тығыз сауда қарым-қатынасына байланысты, бірақ тәуелділік шамадан тыс болып кеткен.

«Бізге Ресейде құнсызданған және басылған рубль қажет емес. Қазақстан экономиканы әртараптандырып, рубльдің біздің валютаға ықпалын біртіндеп азайтуы қажет. Бұл ретте ішкі нарықты, әсіресе бірінші кезектегі қажетті тауарларды қатаң мониторингілеу және қажет болған жағдайда бағаның көтерілуі мен теңгенің құнсыздануына жол бермеу үшін тапшы тауарларды әкетуді шектеу маңызды», деп атап көрсетеді қазақстандық сарапшы Аслан Нұрманов.

Айырбастау пункттері қауымдастығының басшысы Арчин Ғалымбаевтың айтуынша, қазіргі уақытта нарықта рубльге қатысты ешқандай ерекше белсенділік байқалмайды. Оның сөзінше, айырбастау пункттері арқылы жүргізілген операциялар көлемі қалыпты шекте, дүрлікпе ұсыныс жоқ.

Сарапшының пікірінше, рубль көбіне шекара маңындағы өңірлерде айналымда жиі кездеседі. Бұл – тиімді бағам мен қолжетімді тауарлар үшін Қазақстанға келетін ресейлік азаматтардың әсері.

«Шекараға жақын аудандарда рубль бағамының жоғары болуына байланысты ресейліктер сауда жасау үшін жиі келеді. Бірақ елдің орталық және оңтүстік аймақтарында, оның ішінде Алматыда, валютаға деген сұраныс пен ұсыныс бұрынғы деңгейде», дейді Ғалымбаев.

Арчин Ғалымбаевтың айтуынша, рубль бағамының қазіргі жағдайы алаңдауға негіз болмайды. Ол бұған дейін де рубль 7, 8, тіпті 12–13 теңгеге дейін көтерілген кезеңдерді көргенін айтып, мұндай жағдайда Ресейдің өзі күрт девальвация жасағанын, ал Қазақстан оған ілеспегенін еске салды.

«Қазір рубль 5-6 теңге шамасында тұр. Бұл ұзақ уақыт бойы сақталған көрсеткіш. Алдағы уақытта 6-7 теңге деңгейіне үйренуіміз мүмкін. Бірақ бұл қорқынышты жағдай емес. Мен қолма-қол нарықта рубльге деген сұраныстың күрт артуын да байқап отырған жоқпын», дейді сарапшы.