2025 жылғы 10 маусымдағы Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен 2030 жылға дейінгі мемлекеттік басқаруды дамытудың жаңа тұжырымдамасы бекітілді: "Адамға бағдарланған" "Адамдар – бәрінен бұрын" моделі құрылады, деп хабарлайды Zakon.kz.
Бұрынғыдай, тұжырымдама азаматтар мен мемлекет арасындағы өзара іс-қимылды жақсартуды, мемлекеттік қызметтің кадрлық құрамының сапасын арттыруды, стратегиялық жоспарлаудың тиімділігін, квазимемлекеттік сектордың тиімділігін арттыруды, мемлекеттік аппаратты оңтайландыруды және мемлекеттік қызмет көрсетудің проактивті форматына көшуді, жергілікті өзін-өзі басқаруды дамытуды көздейді.
Тұжырымдаманың ережелері мемлекеттік қызметті дамыту, құқықтық саясат, заң мен тәртіп идеологиясын қоғамда ілгерілету, мемлекеттік қаржыны басқару, жергілікті өзін-өзі басқаруды дамыту, сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясат және азаматтық қоғамды дамыту тұжырымдамаларымен тығыз байланысты.
Мемлекеттік басқару жүйесін одан әрі дамыту тиімді, әділ, ашық, клиентке бағдарланған және қоғам сұранысына жедел жауап беретін, "еститін мемлекет" қағидаты бойынша жұмыс істейтін мемлекеттік аппаратты қалыптастыруға бағытталады.
Бұл ретте мемлекеттік органдардың міндеті – азаматтардың сұранысын қанағаттандыру, соның ішінде әділеттілік пен қауіпсіздікті қамтамасыз ету болуға тиіс.
Мемлекеттік аппаратты оңтайлы әрі тиімді етуге бағытталған реформалардың басымдылығы олардың әрбір азаматтың өміріне оң әсері арқылы айқындалады.
Жаңа мемлекеттік басқару моделі "еститін", тиімді, есеп беретін, кәсіби және прагматикалық мемлекет қағидаттарына негізделеді. "Заң мен тәртіп" тұжырымдамасының қағидаттары сақталады.
Құжатта мемлекеттік басқарудың жаңа моделін қалыптастыру қағидаттарының кейбір мазмұны жаңартылды.
"Еститін мемлекет" қағидаты
"Еститін мемлекет" қағидаты – мемлекеттік басқарудың басты қағидаты болып табылады. Ол мемлекеттік аппараттың ашықтығын қамтамасыз етуге, қоғамдық шешімдер қабылдау процесіне жұртшылықтың қатысуы үшін қажетті жағдайлар жасауға және азаматтардың орынды сұраныстарына жедел әрекет етуге бағытталған.
Бұл қағидаттың басымдығы – халықпен, барлық әлеуметтік топтармен және азаматтық сектор субъектілерімен тиімді мәселелерді шешуге және қоғамдық пікірді ескеруге бағытталған тұрақты конструктивті диалогты сақтау.
"Еститін мемлекет" тәсілі басқарудың тиімділігі тек ақпарат тарату немесе жоғарыдан төменге саясат жүргізу емес екенін мойындайды. Ол кері байланыс, қоғамдық пікір мен идеяларды белсенді түрде іздеудің маңыздылығын көрсетеді. Бұл қоғаммен кеңесулер, сауалнамалар, жалпы жиналыстар, онлайн-форумдар және басқа да қатысу тетіктері арқылы іске асырылуы мүмкін.
Тиімді мемлекет қағидаты
Бұл қағидаттың негізінде – қойылған мақсаттар мен міндеттерге қолда бар мемлекеттік ресурстарды неғұрлым тиімді пайдалану арқылы қол жеткізу жатыр.
Сонымен қатар мемлекеттік басқару жүйесі мемлекеттік институттардың қызметінің тиімділігі мен нәтижелілігін және мемлекеттік қызметтердің сапасын өлшеуге мүмкіндік беруі тиіс. Басқару өнімділігін арттыру үшін тиімділікті бағалау тұрақты түрде жүргізілуі қажет.
Есеп беретін мемлекет қағидаты
Бұл қағидат ақпараттың ашықтығын, қолжетімділігін және қоғамға есеп беруін қамтиды.
Мемлекеттік органдардың ақпаратына қолжетімділікті сапалы түрде арттыру және азаматтардың ақпаратқа қол жеткізу құқығын қорғау механизмдерін жеңілдету маңызды.
Мемлекеттік басқару институттары үшін қоғамдық игілік жеке мүдделерден жоғары қойылуы тиіс.
"Заң және тәртіп" қағидаты енгізілуде
Аталған қағидат мемлекет пен қоғамның өзара іс-қимылы мен жұмыс істеуінің негізгі қағидаттарының бірі ретінде айқындалып, елдегі заңдылық пен тәртіпті нығайтуға бағытталған.
Қазіргі уақытта құқық қорғау органдарының қызметін жетілдіру бойынша шаралар қабылданып жатыр. Бұл шаралар құқық бұзушылықтардың алдын алуға және халыққа қызмет көрсетуге бағытталған сервистік модельдің тиімділігін арттыруға басымдық береді.
"Заң және тәртіп" қағатына сәйкес, мемлекеттік және құқық қорғау органдарының жұмысы халықтың құқықтық сауаттылығын арттыруға, заңдар мен құқықтық нормаларды сақтауға бағытталған тұрақты әдеттер мен мінез-құлықты қалыптастыруға шоғырлануы тиіс.
Заң мен әділеттіліктің сақталуын қамтамасыз ету, сондай-ақ азаматтарға көрсетілетін қызмет сапасын жақсарту маңызды.
Аталған қағидатты іске асырудың негізгі тәсілдері 2025–2030 жылдарға арналған "Қоғамда заң мен тәртіп идеологиясын ілгерілету" тұжырымдамасында бекітілген.
Кәсіби мемлекет қағидаты
Мемлекеттік басқаруды сервистік үлгіге көшірудің басты шарты – жоғары стандарттарға сай келетін құзыреттілік пен кадрлық әлеуеті бар мемлекеттік аппараттың болуы.
Сонымен қатар, барлық мемлекеттік органдардың күнделікті жұмысында өзгерістерге бейімділік басты қағидат болуы тиіс. Бұл басқару тиімділігі мен мемлекеттік аппараттың бәсекеге қабілеттілігін тұрақты әрі жүйелі арттыру тетігін қамтамасыз етеді.
Мемлекеттік органдар үнемі жаңа әрі инновациялық шешімдерді іздестіруі, заманауи қызмет көрсету әдістерін қолдануы қажет.
Қазіргі таңда мемлекеттік органдарда халықпен сапалы өзара іс-қимылды ұйымдастыру үшін қажетті инфрақұрылым (мысалы, "e-Өтініш" ақпараттық жүйесі, ХҚО және т.б.) бар.
Алайда бұл инфрақұрылым тек дайындалған, ерекше жағдайларда да азаматтармен тиімді диалог жүргізе алатын кадрлар болған жағдайда ғана толыққанды нәтиже береді.
Осыған байланысты халықпен тікелей жұмыс істейтін мемлекеттік қызметшілерді кәсібилендіру мәселесі өзекті болып отыр. Бұл ретте заманауи сын-қатерлер мен үрдістер ескерілуі тиіс.
Аймақтардағы кадрлық ресурстарды күшейтуге, соның ішінде аудандық әкімдіктердің мемлекеттік қызметшілеріне арналған шараларға ерекше назар аудару қажет. Бұл жергілікті жерлердегі кадр тапшылығын жоюға, сондай-ақ өңірлердің әрі қарай дамуына ықпал етеді.
Заманауи, технологиялық және экономикалық тұрғыдан алдыңғы қатарлы ел құру үшін білім мен инновацияға, адами капиталды дамытуға, цифрландыру мен жасанды интеллектке негізделу қажет. Сонымен қатар бұл салада озық әлемдік стандарттармен үндестік қамтамасыз етілуі тиіс.
Мемлекеттік органдар нейрожелілердің мүмкіндіктерін зерттеп, олар негізінде болжамдар мен тәуекелдерді модельдеуге, сондай-ақ мемлекеттік басқару жүйесінде цифрлық трансформацияны белсенді ілгерілетуге тиіс.
Прагматикалық мемлекет қағидаты
Мемлекеттік саясат пен реформаларды қалыптастыру және іске асыру барысында, сондай-ақ шешімдер қабылдау кезінде мемлекеттік органдар өз қызметін ұзақмерзімді перспективада жоспарлайды және болашақ ұрпақтың қажеттіліктерін ескереді.
Қандай мәселе болмасын — экологиялық, құрылымдық, қаржылық, экономикалық немесе әлеуметтік болсын — барлық тәуекелдер ескеріліп, олардың ауыртпалығын болашақ ұрпақтың мойнына артпау маңызды.
Тұжырымдаманың мақсаттарына қол жеткізу үшін келесі міндеттерді іске асыру қажет:
- Клиентке бағдарланған және ашық мемлекеттік аппаратты қалыптастыру;
- Оңтайлы және тиімді мемлекеттік аппаратты қалыптастыру;
- Азаматтардың қажеттіліктеріне негізделген проактивті мемлекеттік қызметтерге көшу;
- Тиімді, оңтайлы және ашық квазимемлекеттік секторды қалыптастыру;
- Жергілікті өзін-өзі басқару жүйесін одан әрі жетілдіру.
1-тапсырма. Клиентке бағдарланған және ашық мемлекеттік аппаратты қалыптастыру
Клиентке бағдарланған және ашық мемлекеттік аппаратты қалыптастыру келесілерді көздейді:
- халықпен тікелей және кері байланыс арналарының жұмысын жүйелі түрде бақылау және талдау;
- бұқаралық ақпарат құралдарынан, үкіметтік емес ұйымдардан және халықтан келіп түсетін сұрауларға жедел әрекет ету;
- мемлекет пен қоғам арасындағы тиімді өзара іс-қимылды күшейту;
- мемлекеттік органдардың ашықтығы мен проактивтілігін қамтамасыз ету.
2-тапсырма. Оңтайлы және тиімді мемлекеттік аппаратты қалыптастыру
Жұмыстың маңызды бағыты ретінде өкілеттіктер мен жауапкершілікті нақты институционалдық бөлу қарастырылады:
- мемлекеттік басқару деңгейлері арасында;
- ңгейдегі мемлекеттік органдар арасында (көлденең деңгейде);
- мемлекеттік басқару органдары мен жергілікті өзін-өзі басқару органдары арасында;
- алқалы органдар мен мемлекеттік органдардың басшылары арасында.
3-тапсырма. Азаматтардың қажеттіліктеріне негізделген проактивті мемлекеттік қызметтерге көшу
Мемлекеттік аппараттың қызметі азаматтарға проактивті түрде қызмет көрсетуге шоғырланып, халықтың қажеттіліктеріне сай қайта құрылуы тиіс.
Бұл бағытта келесі шаралар қолға алынады:
- "eGov" мобильді қосымшасын ("смартфондағы мемлекет") дамытуға ерекше назар аударылады;
- "е-Өтініш" ақпараттық жүйесі негізінде жасырын мемлекеттік қызметтерді анықтау жұмыстары жалғасады;
- азаматтарға нақты жағдайларда не істеу керектігін түсіндіретін және сәйкес мемлекеттік қызметтерді ұсынатын виртуалды көмекшіні енгізу пысықталады.
Бұл бағыттағы жұмыс процедураларды одан әрі оңайлату және азаматтардың қанағаттану деңгейін арттыру үшін жалғасатын болады.
4-тапсырма. Тиімді, оңтайлы және ашық квазимемлекеттік секторды қалыптастыру
Мемлекеттік мүлікті басқару тиімділігін бағалаудың қолданыстағы тәсілдері жетілдіріледі.
Квазимемлекеттік сектор мен мемлекеттік органдар арасындағы қарым-қатынас ОЭСР стандарттарына сай құрылуы тиіс, яғни олардың күнделікті жұмысына араласуға және стратегияға қайшы міндеттер жүктеуге жол берілмейді.
Квазимемлекеттік сектор субъектілерінің көптігін ескере отырып, бұл сектор туралы барлық қажетті ақпараты бар ашық, қолжетімді әрі ыңғайлы бірыңғай ресурс құру қажет.
5-тапсырма. Жергілікті өзін-өзі басқаруды одан әрі жетілдіру
Децентрализация саясатын жалғастыру мақсатында облыстық, аудандық (қалалық) және ауылдық басқару деңгейлері арасында өкілеттіктердің, жауапкершіліктің және ресурстардың дұрыс тепе-теңдігін қамтамасыз ету қажет.
Ауыл, кент, аудандық маңызы бар қала және ауылдық округтер деңгейінде толыққанды жергілікті өзін-өзі басқаруды енгізу аса маңызды.
2021 жылы ауыл әкімдерін тікелей сайлау басталды, бұл үдеріс біртіндеп аудандық және облыстық маңызы бар қалаларды қамтып, еліміздегі демократиялық процестерді дамытуға ықпал етеді.
Сондай-ақ ауыл әкімдерін оқыту бағдарламасы іске асырылады.
Бағдарлама өңірлік деңгейдегі орта буын басшыларына да арналады. Бұл өңірлерде кадрлық әлеуетті нығайтып, кадр резервін қалыптастыруға мүмкіндік береді.
Оқыту ҚР Президенті жанындағы білім беру ұйымдарының базасында, тәжірибелі лекторлардың кең құрамын тарта отырып ұйымдастырылады.
Оқытудың басты артықшылығы — оның тәжірибеге бағытталуы, бұл алынған білімді іс жүзінде тиімді пайдалануға мүмкіндік береді.
Жоспарды іске асыру кезеңінде көзделеді:
- мемлекеттік басқару саласындағы заңнаманы жетілдіру;
- мемлекеттік аппараттың тиімділігін арттыру және мемлекеттік қызметшілерді кәсібилендіру;
- сервистік үлгідегі мемлекетті қалыптастыру және енгізуді жалғастыру;
- азаматтардың мемлекеттік қызметтердің сапасына қанағаттану деңгейін арттыру (тәуелсіз сауалнамалар арқылы өлшенеді);
- орталық мемлекеттік органдардың жүргізіп отырған саясатына халықтың қанағаттану деңгейін және мемлекеттік басқару институттарына деген сенімді нығайту.
Тұжырымдаманың нысаналы көрсеткіштері:
- клиентке бағдарланған және ашық мемлекеттік аппаратты қалыптастыру;
- оңтайлы және тиімді мемлекеттік аппаратты қалыптастыру;
- азаматтардың қажеттіліктеріне негізделген проактивті мемлекеттік қызметтерге көшу;
- тиімді, оңтайлы және ашық квазимемлекеттік секторды қалыптастыру;
- жергілікті өзін-өзі басқаруды одан әрі жетілдіру.
Жарлық 10 маусымнан бастап күшіне енді.