Балалардың балағат сөздері үшін ата-аналарды айыппұлмен қорқытқаны туралы чат-хабарламалар үлкен резонанс тудырды. Zakon.kz тілшісі түсініктеме алу үшін Ішкі істер министрлігіне хабарласты.
Көп шу шығарған хаттар осылай көрінеді. Оларды мұғалімдер мектеп чаттары, туыстары отбасылық чаттар арқылы бір-біріне жіберіп жатыр.
Көпшілік мұны жалған деп ойлады. Дегенмен, Ішкі істер министрлігі жазаның нақты екенін айтады.
"Құқықтық тәртіп қағидасы бар, "мүлдем төзбеушілік" деген ұғым бар, оны кім жасаса да, кез келген құқық бұзушылықпен күресуіміз керек, кәмелетке толған адам жасаса, заң бойынша жауап беруі керек, кәмелетке толмаған бала жасаса, оған ата-анасы жауапты. Түсінесіз бе? Сондықтан бүгінде жақсы, гүлденген мемлекет құрғымыз келсе, Мемлекет басшысы сол Сингапурды мысалға келтірді. Және олар неден бастады? Олар ең алдымен тәртіптен бастады! Баяғы түкіру, баяғы темекі тұқылы, баяғы балағат – бәрі тәртіп бұзу. Яғни, нормалар бар, біз оны орындауымыз керек", – деді ҚР ІІМ Әкімшілік полиция комитетінің төрағасы Қайсар Сұлтанбаев.
Ол заңға бағынатын азаматтардың қорқатын ештеңесі жоқ екенін бірден атап өтті.
"Айыппұл төлегіңіз келмесе, мінез-құлық мәдениетін сақтаңыз, заңды бұзбаңыз. Әлеуметтік желілерде, БАҚ-та мұндай мәселелерді көбіне өздері заң бұзатындар көтереді. Түсінесіз бе? Бірақ біздің азаматтардың басым бөлігі заңға бағынады және олар бұл нормаларды қолдайды", – деді спикер.
Айыппұл және әкімшілік қамауға алу
Ювеналды полиция басқармасының бастығы Әсет Оспанов ҚР ӘҚБтК-нің 127-бабының "Кәмелетке толмаған баланы тәрбиелеу және (немесе) білім беру, құқықтарын және (немесе) мүдделерін қорғау жөніндегі міндеттерді, қауіпсіздігін қамтамасыз ету шараларын орындамау" санкциясын жариялады.
"Егер мұндай бұзушылық бірінші рет жасалса, ата-аналарға 5 АЕК көлемінде айыппұл салынады (1 АЕК 3932 теңге). Қайталап, яғни жүйелі түрде болса, 15 АЕК, яғни 58 980 теңге айыппұл салынады. Құқық бұзушылық аса ауыр болған жағдайда, 5 тәулікке дейін әкімшілік қамаққа алу қолданылады. Ата-ананы қамауға алу. Кәмелетке толмағандарға әкімшілік қамауға алу қолданылмайды", – деді ол.
Жақсы жаңалық, бұл бап "сот" дегенді білдіреді, яғни айыппұл салу немесе салмауды судья шешеді. Бұған дейін ол полиция ұсынған материалдарды: жағдайды, адамның және отбасының ерекшеліктерін зерттейді.
Сондай-ақ олар баланың қалай тәрбиеленгенін, мектептен, тұрғылықты жерінен анықтамаларды қарайды, осы материалдардың барлығын қарап шыққаннан кейін ғана сот айыппұл салу немесе салынбау туралы дәлелді шешім шығарады", – деп түсіндірді Әсет Осанов.
Ал егер не істеп жатқанын өзі де білмейтін сәби абайсызда ұятсыз сөздерді қолданса не болады?
"Кәмелетке толмаған бала құқық бұзушылық жасағанда ата-аналық жауапкершілік мәселесі көтеріледі. Біз, полицейлер, жүрексіз адамдар емеспіз, робот емеспіз! Кішкентай баланың бірдеңе айтқанын да түсінеміз. Бір жерде ескертумен шектеліп, ата-ананы шақырып: "Балаңды өсір" деп айта аламыз. Бірақ 14-15 жасар жас жігіт болса, не істеп жатқанын түсінсе, шара қолдану керек", – дейді Қайсар Сұлтанбаев.
Норма ескі, әдістер жаңа
ӘҚБтК-нің 127-бабының қолданыста болғанына өте ұзақ уақыт болды және бұл айыппұлдар бұрын ата-аналарға салғырт қараған. Бірақ көбінесе балаға қауіп төндіру үшін. Ішкі істер министрлігі бүгін оның айналасында неліктен дүрбелең болғанын түсіндірді.
"Бұл қазір талқыланып жатыр, өйткені бүгін біз бұл норманы белсендірек қолдана бастадық. Цифрландыру жүріп жатқандықтан, барлығында смартфон бар, сәйкесінше, барлығы барлық жерде жазып жатыр. Мұны адамдар әлеуметтік желілерге жариялайды (ал полиция әлеуметтік желілерді бақылайды. – Ред.). Көп уайымдайтын азаматтар бар, олар оны жазып алып, полицияға хабарлайды. Бірақ, соған қарамастан, бұл бап әрқашан болды және ол кәмелетке толмағандардың құқығын қорғауға бағытталған", – дейді Әсет Оспанов.
Диктофондар, камералар және бейне белгілері
Белгілі болғандай, бұл бұзушылықты кез келген адам тіркей алады.
"Мұны жазып алатын патруль қызметкерлері бар. Қолдарында бейнежетондар, бейнетіркегіштер бар. Кәмелетке толмаған баланың тәртіп бұзып, түкіргенін, қарғыс айтып жатқанын көрсе, бірден бейнежетонмен бәрін түсіріп алады. Ол, әрине, ұстайды, заңды өкіліне хабарласады, қажет болған жағдайда полиция бөліміне әкеледі, бірақ олар сол жерде хаттама толтыра алады, ал Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекске сәйкес оның ата-анасы айыппұл төлейді", — деді Қайсар Сұлтанбаев.
Сигнал көршілерден, сондай-ақ Пәтер иелерінің кооперативі немесе Мүлік иелерінің қауымдастығынан келуі мүмкін. БАҚ пен әлеуметтік желілердегі жарияланымдарды да пайдалануға болады.
"Учаскелік полиция қызметкері барлық материалдарды жинап, сотқа жібереді, содан кейін сот тиісті шешім шығарады", – деп түйіндеді Әсет Оспанов.
2023 жылдың 7 наурызында Қазақстанда қоғамдық орындарда балағат сөздер айту үшін айыппұл салу туралы ереже күшіне енді. Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекске тиісті өзгерістер енгізілді.